Het land van IKEA van IK En Anderen

In het groene, weelderige Ålmhult staat het IKEA Museum, de geboorteplaats van het grootste meubelbedrijf ter wereld. Zweden is ook de geboorteplaats van het 'staatsindividualisme': een combinatie van individueel- en groepsdenken. De meubels van IKEA weerspiegelen deze filosofie. Hoe vertaalt deze bijzondere combinatie van 'IK En Anderen' zich naar stedelijke ontwikkeling? Wat betekent dat voor de cultuur van een land?

Emancipatie van de burger 

IKEA is opgericht door Ingvar Kamprad, die woonde op de boerderij Elmtaryd in de streek Agunnaryd. Zo was in 1943 de naam IKEA geboren. Het museum in de provincie Småland bezoeken is een kijkje in de ziel van de Zweden. De ontwerpen van IKEA zijn gebaseerd op de principes van het Democratic Design: vorm, functie, kwaliteit, duurzaamheid en lage prijs.

In 1958 werd de eerste IKEA showroom geopend in Älmhult, hetzelfde gebouw waar nu het museum is gevestigd. Het was tegen de stroom inroeien van de gevestigde orde. Ingvar Kamprad stond bekend als de 'low-price rebel' en werd geboycot door de grote meubelindustrie. Door zijn eigen showroom te openen was hij niet meer afhankelijk van de meubelbeurzen en tussenhandelaren en kon hij rechtstreeks verkopen aan de consument. Zijn uitgangspunt hierbij was: “Waarom zijn prachtige producten alleen gemaakt voor een paar kopers? Het moet mogelijk zijn om een goed ontwerp en functionaliteit te bieden tegen lage prijzen”. Het bezoeken van het museum echt een aanrader: naast een interessante collectie zit er het beste IKEA restaurant ter wereld en je kan slapen in het IKEA hotel. 

Staatsindividualisme en stedenbouw

De stedenbouwkundige structuur van Stockholm is gebaseerd op een classicistisch ideaal, in combinatie met een rastersysteem en rechthoekige blokken, boulevards en lanen. Bij de stadsuitbreiding in de 19e eeuw was planoloog Albert Lindhagen belangrijk in de ontwikkeling van deze stenen stad. Het eiland Gamla Stan (betekent: oude stad) met parlement, koningshuis en woningen & winkels barstte uit zijn voegen. De bekende houten huizen maakten vanaf 1886 plaats voor nieuwe wijken van steen. De wijken Vasastaden, Östermalm en Kungsholmen zijn van zijn hand. Tot aan de jaren ’60 vond de groei van Stockholm plaats in deze wijken. Deze ontwikkeling is gelijk aan vele andere Europese steden, totdat er iets ging broeien in de samenleving.

In 1972 werd het manifest 'Familie van de toekomst, een socialistische familiepolitiek' gepubliceerd (Familjen i Framtiden – en Socialistisk Familjepolitik). In het manifest staat totale financiële onafhankelijkheid als individu centraal. De staat zou dit waarborgen, het staatsindividualisme was geboren: samen alleen, geborgd door de nationale staat. De voordelen van de verzorgingsstaat zijn hierop verbonden met het idee om de individuele autonomie te vergroten.

IKEA gaf materieel vorm aan het Zweedse 'staatsindividualisme': meubels gericht op kleine huishoudens, betaalbaar en zelf in elkaar te zetten. Het Democratic Design is de ziel van IKEA en heeft als doel om producten te maken die voor iedereen geschikt zijn. De naoorlogse tijd maakte met de opkomst van de welvaartsstaat en de forse bouwdrift in Zweden (Miljonprogrammet: 1 miljoen woningen erbij in de periode 1964-1974) en de rest van Europa maakte het mogelijk dat IKEA fors kon groeien. IKEA past feilloos bij de emancipatie van de burger. Iedereen zijn eigen, lichte en prettig ingerichte woning.

De emancipatie van de burger komt ook tot uiting in ABBA, wat ook weer een acroniem is van namen: Agnetha Fältskog, Björn Ulvaeus, Benny Andersson en Anni-Frid Lyngstad. In 1974 braken zij door op het songfestival met het winnende nummer Waterloo. Met glitterkostuums, danspasjes en elektronische muziek ontketent de band een revolutie en domineert de hitlijsten in de westerse landen. 

Lagom: gebalanceerde levens & steden 

Het land zelf is onmetelijk groot, met oneindige bossen 11x groter dan Nederland en 15x groter dan België. Van de 10,5 miljoen mensen woont  naar verhouding een beperkt gedeelte in de drie grote steden: Stockholm (985.000 inwoners), Göteborg (596.000 inwoners) en Malmö (357.000 inwoners). Steden als Norrköping en Jönköping en hebben beide 145.000 inwoners. De steden zijn ruim opgezet, met brede straten, grote parken en veel water. Deze gebalanceerde dichtheid weerspiegeld de geografie van het land als geheel en versterkt haar identiteit van rust & ruimte. 

Vrijheid, veiligheid en vernieuwing zijn rode draden in de ziel van Zweden. De Zweden hebben hiervoor het woord: lagom. Wat iets betekent als: voldoende, genoeg; lämplig, passend, gepast. Het is de gulden middenweg. Het is IK En de Anderen. Het is niet individueel, maar ook niet collectief. Als je door Stockholm loopt ervaar je ook een rust, ook al is het rush hour. Tuurlijk, bij Centralstation, station Odenplan waan je qua dynamiek je in London of Parijs. Maar toch is er een soort van onbeschrijfelijke relaxtheid. Een vibe van goed en genoeg. 

The Swedish Theory of Love

In de documentaire: 'The Swedish Theory of Love' (2015), geregisseerd door Erik Gandini wordt gespiegeld op de ideologie van het staatsindividualisme. De documentaire onderzoekt hoe de uitwerking van de ideologie de Zweedse samenleving sinds de jaren zestig heeft beïnvloed.

Essentie van de film is: vrijheid van het individu heeft veel goeds gebracht. Immers de Zweden behoren tot de meest gelukkige mensen ter wereld. Maar het cement in de samenleving ontbreekt, egoïsme ligt op de loer: meer IK dan wij.

Niet alles is pais en vree. De monotone buitenwijken met het vele bendegeweld zijn onveilige en onprettige plekken om te leven. Met name voor de kwetsbare doelgroepen: ouderen, praktisch opgeleiden en migranten. De ‘happy few’, de welgestelde elite wonend in de aangename binnenstad en prettige suburbane gebieden heeft geprofiteerd van het staatsindivualisme. De suburbs staan in de schaduw van de individualistische, autonoom georiënteerde samenleving. Lees hierover in het artikel: Suburbs: de schaduw van Stockholm.