第2条 | Het land van Super Mario 

Transit-Oriented-Development [交通指向の開発] in Japan kan alleen goed worden begrepen als je de culturele context van het land een beetje snapt. Met een Nederlandse bril kijken naar Japan leidt tot verbazing: “Serieus, rijdt er echt iedere 4,5 minuut een hogesnelheidstrein tussen Tokyo en Osaka”. Of tot ongeloof: “Nee, dagelijks 3,6 miljoen transferpassagiers op station Shinjuku. De NS heeft toch maar 1 miljoen reizigers per dag voor heel Nederland”.  

Interpretatie naar de Nederlandse context 

De studiereis naar Japan is bedoeld om kennis op te halen, te verdiepen, te ontrafelen en vervolgens toe te passen. Dit is echter geen copy-paste. Niet zomaar een idee van een gebiedsontwikkeling of railproject toepassen in Nederland, in Europa. Dat kan simpelweg niet: in Japan is de rol van de private sector vele malen groter dan in Nederland.  

De railbedrijven zijn commercieel, beursgenoteerd en ontvangen geen exploitatiesubsidie van de overheid. Wel draagt de overheid gedeeltelijk bij aan de aanleg van railinfrastructuur. De snelwegen zijn echter wel door de staat gefinancierd, maar er zijn ook tolwegen die door private partijen worden geëxploiteerd. Het parkeren is echter weer privaat: Japan kent vrijwel (lees: geen) publiek parkeren: al het parkeren van auto én fiets dient op eigen grond te gebeuren. Ook mag je pas een auto bezitten als je kan aantonen dat je een parkeerplaats hebt. 

De held van het land: Super Mario 

Japan is het land van Oud en Nieuw. Het land van Traditie en Toekomst. Land van Historie en Moderniteit. Japan is een oosters land met westerse invloeden. Het land heeft Europa ook stevig beïnvloed. Grote merken als Mitsubishi, Mazda, Canon, Sony en Nintendo zijn niet weg te denken uit onze straten en huizen. Zo hadden wij vroeger thuis een cd-speler en stereoset van AKAI, Mazda 626 voor de deur en droeg ik met trots een Discman van Sony. 

In 2016 had premier Shinzo Abe tijdens de Closing Ceremony in Rio de Janeiro een spectaculaire promotie van de Olympische Spelen in Tokyo 2020. Als Super Mario ging de premier via een geanimeerde tunnel vanaf Shibuya naar het stadion aan de andere kant van de wereld: Mario naar Rio. Hiermee laat het land zijn moderniteit zien, als gidsland voor de wereld, zonder daarbij zijn historische wortels uit het oog te verliezen. 

Beschaafde & gesloten cultuur 

Op de Nederlandse ambassade horen we, na een hartelijke ontvangst, dat van alle landen ter wereld wij als Nederland de oudste banden met Japan hebben. Van 1641 – 1853 had Nederland een handelspost in Deshima, net boven Nagasaki. De rest van de wereld kon alleen via de Hollanders handel drijven. Dit deden de Japanners om de eigen cultuur te beschermen; te voorkomen dat ze door een Europees land zouden worden ingenomen als kolonie. 

Japan heeft een onmiskenbare eigen identiteit en cultuur. Japan is zeker geen Westers land met een fictieve ‘Oosterse’ samenleving. Haar keuken is onderscheidend anders en heel goed: vers & divers, in kleding en architectuur overheersen de rust, de regelmaat en reinheid. Hier tegenover staan de gekleurde mangastrips: deze zijn levendig en zeer divers, het land van de knalroze Hello Kitty (inclusief Shinkansen-hogesnelheidstrein), de Lolita’s (Victoriaanse meisjes) en Sukeban (Girl Power).  

Het land is ontzettend beleefd en beschaafd. De straten zijn brandschoon, wachten in rijen is heel normaal (en heel efficiënt), in het OV zwijgt iedereen en is eten & bellen not done. Bij iedere aankoop word je bedankt alsof je net dé aankoop van je leven hebt gedaan. Treinvertraging is uit den boze, laat staan de uitval van treinen. Dat is niet beleefd naar de klant. Tijdens onze reis hebben we 0 minuten vertraging gehad. 

Het land van de Walkman, Discman en de Salaryman 

Om dinsdagochtend gaat 5:30 de wekker. Voordat het programma start, wil ik de bloesem bekijken in het Kitanomaru park. Hop, aankleden en lopen richting metrostation Iwamotocho. Paar haltes verderop is een prachtig park, maar helaas is het bloeiseizoen al over. Terug met de Shinjuku Line naar het hotel sta ik tussen de Salaryman, ook wel de saraiiman genoemd. Mannen en vrouwen in veelal slecht zittende (mantel)pakken die levenslang werken bij één baas en lange dagen maken in een hiërarchische organisatie.  

Mannen en vrouwen die uitgebloeid zijn, die vermoeid lijken, voordat ze aan het werk gaan. Die werken in een land dat langzaam daalt op de World Happiness Index. In 2013 nog op de 43e plek, in 2022 op plek 54. Japan, het land van Mitsubishi, Mazda, Canon, Sony en Nintendo lijkt zelf een beetje uitgebloeid. Met een schuld van 280% van het BNP, nu nog de 3e economie van de wereld en een krimpende bevolking met slechts 799.728 geboorten in 2022 (124,3 miljoen inwoners op 1 januari 2023).  

Het gaat een spannende toekomst worden. Is Japan de voorbode van de westerse wereld? Opvallend is dat de steden als Osaka en Tokyo nog licht groeien, het inwoneraantal op het platteland daalt hard. De groei van de stad komt door trek vanaf het platteland: de stad als sociale- en economische roltrap doet nog zijn werk. Het OV in de steden is nog zeer succesvol, op het platteland is sinds 2000 al 1.200 km rails afgestoten door een gebrek aan reizigers. 

Japanse ziel  

Is er hoop voor Japan, het keizerrijk van meer dan 400 jaar oud dat vele tsunami's, aardbevingen en atoombommen heeft gekend?  

Haiku is een dichtvorm van 17 lettergrepen en 3 versregels. Een goede haiku gaat over grote levensvragen, maar heeft ook oog voor de kleine dingen van het leven.  

Graag sluit ik af met een hoopvolle Haiku over de toekomst van dit fascinerende land (bron: City Haiku Poems):  

een humeurige lentedag  

de wolken bedekken de stad  

de zon blijft schijnen