第3条 | Op reis met Yamanote en Shinkansen  

Paradijs op aarde! Het railnetwerk van Tokyo oogt als een heerlijk bord spaghetti: waar is het begin, waar is het einde? Stations op de kaart met bijhorende lijnnummers zijn een oneindig aantal. In dit artikel neem ik je mee op reis: met de Yamanote Line, de lijn van de Centrale Stad Tokyo en de Shinkansen, de bullettrain die de steden & regio’s aan elkaar verbindt. Voordat we op pad gaan staan we stil bij de definitie van Tokyo.  

Wat is Tokyo? De vele Tokyo’s!  

De grootste stad ter wereld. Yup, waar! Maar ook niet helemaal: ‘Tokyo’ kent vele bestuurlijke lagen, ik zal de drie belangrijkste toelichten.  

• Centrale stad Tokyo. De prefectuur van de administratieve eenheid Tokyo telt 23 speciale wijken (特別区), die een grote autonomie hebben. De Tokyo Metropolitan Government is de centrale overheid van de prefectuur Tokyo en de 23 区, vertaald als ‘zones’, ‘district’ of ‘area’, zij functioneren feitelijk als steden. De centrale overheid van Tokyo is verantwoordelijk voor de brandweer, drinkwatervoorziening, riolering, maar ook voor de stedelijke planning en infrastructuur. Feitelijk is dit ‘de stad’ Tokyo en telt 9,7 miljoen inwoners met 15.462 inwoners per km2. Het inwoneraantal van de 23 区 varieert van 40.000 tot 830.000 inwoners.  
• Metropool Tokyo. Aan de westzijde van de prefectuur ligt het gebied Yama met 30 zelfstandige gemeenten zonder een overkoepelende bestuurslaag. De prefectuur van de Tokyo Metropolitan Government vormt samen met het lommerrijke Yama, met vele universiteiten, kenniscentra en groene woongebieden, de metropool Tokyo met 14,1 miljoen inwoners.  
• Greater Tokyo Area. Het aangesloten stedelijk gebied telt ruim 38 miljoen inwoners, 30% van de bevolking van Japan woont hier. De zeven prefecturen als Yokohama (3,7 miljoen inwoners), Kawasaki (1,3 miljoen inwoners) en Chiba (975.000 inwoners) vormen samen het gebied. Dit is één logisch, verstedelijkt gebied voor forenzen. Het railnetwerk van de Greater Tokyo Area kan worden beschouwd als 's werelds grootste in termen van zowel dagelijkse reizigers: meer dan 40 miljoen reizigers (20 miljoen unieke reizigers) als in omvang met 2.578 kilometer spoor en 1.200 stations.  

Historie van de spoorwegen  

De spoorwegen zijn nu privaat en beursgenoteerd. Dat is niet altijd zo geweest. In 1906 kocht de nationale overheid de toen 17 private spoorwegen op en koppelde de lijnen aan elkaar. Na de Tweede Wereldoorlog werd in 1949 het staatsbedrijf ‘Japanese National Railways’ (JNR) opgericht.  

In de jaren ’80 leed de JNR zware verliezen. Naast het sluiten van 83 onrendabele lijnen werd op 1 april 1987 de JNR geprivatiseerd en opgesplitst in 6 regionale passagiersbedrijven en 1 nationale vrachtbedrijf. Dit was de geboorte van de Japan Railways Group (JR). De verschillende bedrijven hebben noteringen aan diverse beurzen, zoals de Tokyo Stock Exchange en Nagoya Stock Exchange.  

De JR is niet alleen eigenaar van de infrastructuur, maar ook van de stations en omliggend vastgoed. De openbaarvervoerbedrijven in Japan krijgen geen exploitatievergoeding: het OV heeft dus nul procent subsidie! Eventuele tekorten op de exploitatie worden gedekt door opbrengsten vanuit de drukke lijnen en het vastgoed. Dit is Transit Oriented Development ten voeten uit!  

Casus stad: Yamanote Line  

Ons hotel ligt in Akihabara, mijn kamer op de 8e verdieping zit op de hoek met de rivier en het spoor. Om de paar minuten zie ik een zilver-groene trein voorbij zoeven. Het is het kloppend hart van het immense spoorwegnetwerk van Tokyo: de Yamanote Line. Met een lengte van 35 kilometer, 30 stations en zo’n 3,5 miljoen reizigers per dag een massieve ringspoorlijn. De treinen rijden van 04:26 tot 01:04 en hebben een frequentie van 2 minuten in de spits en 4 minuten daarbuiten.  

Yamanote betekent landinwaarts, de heuvel in de stad en is geopend op 1 maart 1885 door de Nippon Railway Company tussen het Shinagawa Station in het zuiden en Akabane Station in het noorden (tegenwoordig deel van de Ueno-Tokyo Line en Saikyō Line). In die tijd werd het spoor met name gebruikt om goederen naar de stad te brengen. De ring is gesloten in 1925, nadat de Great Kantō Earthquake letterlijk de weg baande.  

De vastgoedwaarde binnen de Yamanote is immens. Rondom alle 30 stations zijn levendige plekken gemaakt met wonen, werken, entertainment, winkels en horeca. Veelal zijn deze plekken in de directe omgeving eigendom van JR East, het huidige spoorwegbedrijf. Loopstromen, functies en openbaar vervoer zijn nauwgezet op elkaar afgestemd. Een zeer goed voorbeeld van Transit Oriented Development.  

De modal split rondom deze knopen is ongekend hoog: veelal in een straal van 800 meter rondom een station is het 70 à 80% railvervoer. Het gemiddelde van de 23区 in Tokyo is zo’n 50% rail. In de Greater Tokyo Area maakt ongeveer 30% van alle reizigers gebruik van het openbaar vervoer.  

Casus nationaal: Shinkansen  

De Bullet train, de fameuze en tot de verbeelding sprekende hogesnelheidstrein van Japan hebben we meerdere keren gebruikt met onze Japan Rail Pass. Wat een stiptheid, wat een frequentie, wat een comfort. De route Tokyo – Kyoto is 475 kilometer. Met de Shinkansen leggen we dit af in iets meer dan 2 uur, met de auto is het bijna 6 uur rijden. In 1964 is de Shinkansen voor het eerst gaan rijden tussen Tokyo en Osaka: de Tōkaidō-express. Japan wilde haar oorlogsverleden achter zich laten: het organiseerde in dat jaar de Olympische Zomerspelen in Tokyo en liet haar technologisch vernuft zien aan de wereld.  

Om geen verstoringen te hebben door regionale- en intercitytreinen is de Shinkansen geheel aangelegd op eigen infrastructuur, Shinkansen betekent dan ook nieuwe hoofdlijn (新 幹線). De snelheid was in eerste instantie 200 km/h en momenteel is dat 300 km/h en daarmee een tikkie langzamer dan de Franse TGV en de Duitse ICE. Echter de frequentie is zeer hoog: tussen Tokyo – Osaka rijdt 13x per uur, per richting een Shinkansen: een interval van iedere 4,5 minuut een trein. De treinen hebben een capaciteit van 1.200 a 1.500 reizigers per keer, daarmee kunnen per uur maximaal 19.500 reizigers en daarmee gemakkelijk 250.000 per dag, per richting tussen deze twee steden worden vervoerd.  

De veiligheid is groot, alleen door aardbevingen zijn in 59 jaar een tweetal ongelukken gebeurd. Daarbij is met topsnelheid een trein ontspoord, maar deze bleef redelijk de rails met alleen lichtgewonden. Voor het overige is de dienstregeling zeer stipt: vertraging wordt geduid in seconden.  

Het Japanse hogesnelheidsavontuur is nog niet over. Momenteel wordt gewerkt aan de Chuo Shinkansen (中央新幹線), ook wel de Central Shinkansen genoemd. Dit is een magneettrein, de Maglev tussen Tokyo en Osaka: deze zal rond 2030 gaan rijden met een maximale snelheid van 505 km/h. Daarmee wordt de reistijd vrijwel gehalveerd van 2:27 uur naar 67 minuten.